شریعت، سلطنت و طریقت در دوره قاجار؛ آنالیز سه نهاد مهم در دوره قاجار - وبلاگ بام شهر

به گزارش وبلاگ بام شهر، انتشارات زحل کتاب شریعت، سلطنت و طریقت در دوره قاجار نوشته سمیه ارغیانی را به چاپ رساند.

مؤلف در این اثر با نگاه تحلیلی به رابطه سه نهاد مهم در دوره قاجار یعنی: شریعت، سلطنت و طریقت، پرداخته است. طبق این تحلیل، در دوره دو شاه اول، یعنی آقا محمدخان و فتحعلی شاه، گفتمان شریعت بر طریقت غلبه داشته و در دوره محمد شاه گفتمان طریقت بر شریعت غلبه نموده است.

در راستای مناسبات سه نهاد فوق، مولف سه تحلیل ارائه می دهد:

1-گفتمان شریعت با سلطنت که خود در دو بخش گفتمان قدرت محور-از سوی علما- و گفتمان تمکین محور -از سوی پادشاه- اعمال شده است.

2-گفتمان طریقت با سلطنت که در دو بخش گفتمان ارادت محور - از سوی پادشاه-و گفتمان ولایت محور - از سوی صوفیان- است.

3-گفتمان شریعت با طریقت که این مهم نیز با دو هدف گفتمان تکفیر محور و گفتمان تایید محور صورت پذیرفته است.

در فصل آخر نیز بیان شده است که جریان شیخیه با استفاده از گفتمان معنا محور با نهاد سلطنت رفتار می کرد، که البته در یک چرخش مفهومی تبدیل به گفتمان مهدویت محور شد. رفتار نهاد سلطنت با هر یک از نهادها یا جریان های فکری، عامل قدرت گیری و در نتیجه توسعه و غلبه آن گفتمان شده است. از این رو هر نهاد یا جریان فکری سعی در نزدیک شدن به اهرم قدرت یعنی نهاد سلطنت داشته است.

ارتباط گسترده نهاد شریعت با سلطنت که از دوره صفوی آغاز شده بود، در ایران عصرِ قاجار نیز ادامه داشت. در این دوره - یعنی از سلطنت آقامحمد خان تا سرانجام حکومت محمدشاه - علاوه بر نهاد شریعت، طریقت و نیز به صورت محدود، اسماعیلیه، کوشش کردند تا با نهاد سلطنت مرتبط شده و از این رهگذر، گفتمان غالب را شکل دهند؛ از سوی دیگر، گرایش فکری شیخیه، نیز سعی در ارتباط با دربار و کسب قدرت معنوی داشت. لذا مشاهده می شود که نهاد شریعت با گفتمان قدرت محور با نهاد سلطنت روبرو می شود و نهاد تصوف با گفتمان ولایت محور برخورد می نماید؛ شیخیه نیز از گفتمان معنا محور استفاده می نماید که در یک چرخش مفهومی، تبدیل به گفتمان مهدویت محور می شود.

در قبال این گفتمان ها نیز، دربار رویه خاصی در پیش می گیرد و بعضی را به لطف می پذیرد و بعضی را به قهر می راند. در واقع، این رفتار نهاد سلطنت با هریک از نهادهای آنالیز شده، عامل قدرت گیری و در نتیجه توسعه آن می شود و رویکردِ گفتمانیِ نهاد غالب را با دیگر نهادها تعیین می نماید.

انتشارات زحل کتاب شریعت،سلطنت و طریقت در دوره قاجار نوشته دکتر سمیه ارغیانی را در 151 صفحه به بهای 100 هزار تومان به چاپ رساند.