برچسب؛ شناسنامه سلامت غذا - وبلاگ بام شهر

به گزارش وبلاگ بام شهر، نوشته ها و برچسب های روی بسته بندی مواد غذایی معمولاً اطلاعاتی در زمینه نام محصول، تاریخ فراوری و انقضا، نحوه مصرف، شرایط نگهداری قبل و حین مصرف و گاهی اطلاعاتی در زمینه ارزش تغذیه ای محصول به مصرف نماینده منتقل می نمایند. در ایران مرجع قانون گذاری در این زمینه مؤسسه تحقیقات و استاندارد ملی ایران می باشد که استاندارد ملی ویژگی های عمومی برچسب بسته بندی مواد غذایی را تدوین کرده است. طبق این استاندارد، آگاهی های توجیهی کالا روی برچسب بسته بندی موادغذایی نوشته می گردد.

برچسب؛ شناسنامه سلامت غذا

نویسنده: دکتر پیمان غلام نژاد

کارشناس آزمایشگاه کنترل مواد غذایی

دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی

مقدمه:

نوشته ها و برچسب های روی بسته بندی مواد غذایی معمولاً اطلاعاتی در زمینه نام محصول، تاریخ فراوری و انقضا، نحوه مصرف، شرایط نگهداری قبل و حین مصرف و گاهی اطلاعاتی در زمینه ارزش تغذیه ای محصول به مصرف کننده منتقل می کنند. در ایران مرجع قانون گذاری در این زمینه مؤسسه تحقیقات و استاندارد ملی ایران می باشد که استاندارد ملی ویژگی های عمومی برچسب بسته بندی مواد غذایی را تدوین کرده است. طبق این استاندارد، آگاهی های توجیهی کالا روی برچسب بسته بندی موادغذایی نوشته می شود.

آنالیز مندرجات روی بسته بندی محصولات در ایران:

برچسب موادغذایی ارائه کننده اطلاعات مفیدی در خصوص محصول به مصرف کننده می باشد و فرصت مناسبی در جهت انتخاب محصول مورد احتیاج در اختیار او قرار می دهد. ضرورت ساماندهی و چگونگی مندرجات روی بسته بندی منتهی به تدوین استاندارد ملی ویژگی های عمومی برچسب بسته بندی موادغذایی در ایران شد که حاوی توضیحاتی در خصوص مطالب مندرج روی بسته بندی موادغذایی می باشد. گرچه با مقایسه این استاندارد با استانداردهای ملی برخی کشورهای پیشرفته و احتیاجهای جامعه، مطالب این استاندارد کافی نمی باشد، به نظر می رسد فراوریکنندگان به استاندارد موجود هم توجه کافی ندارند و رعایت استاندارد موجود و نظارت کامل بر اجرای آن در قدم اول می تواند بسیاری از مسائل را رفع کند.

هنگام خرید به چه نکاتی باید توجه کرد؟

محصولات غذایی باید دارای شماره پروانه ساخت از وزارت بهداشت، تاریخ فراوری و انقضا باشند. به سالم بودن بسته بندی توجه نمایید. از خرید محصولاتی که بسته بندی یا متعلقات آنها مانند نی همراه نوشیدنی ها آسیب دیده یا کثیف می باشد، خودداری نمایید. به شرایط نگهداری مندرج بر روی بسته بندی توجه کنید. این شرایط باید از طریق فروشنده رعایت شده باشد و شما هم پس از خرید رعایت نمایید. به مواد متشکله و هشدارهای فراوریکننده توجه کنید. ممکن است موادغذایی حاوی مواد حساسیت زا یا خطرناک برای برخی گروه های سنی، افراد باردار یا بیماران باشند. متأسفانه جدیت در هشدار دادن به مصرف کننده در خصوص برخی مواد متشکله در فراوریکنندگان به ندرت دیده می شود. اگر از رژیم خاصی بهره می برید یا در خصوص مصرف برخی درشت مغذی ها مثل چربی ها حساسید، به جدول ارزش تغذیه ای مندرج روی بسته بندی توجه نمایید. اگر از بیرون بسته بندی محتویات داخل آن قابل رؤیت است حتماً به دقت آن را وارسی نمایید. اغلب اوقات اجسام خارجی یا فساد مواد غذایی از بیرون بسته بندی قابل رؤیت هستند.

جدول ارزش تغذیه ای:

جدول ارزش تغذیه ای هم از جمله مواردی است که امروزه بر روی بسته بندی بسیاری از محصولات دیده می شود. اطلاعات ارائه شده در این جدول می تواند به افراد دارای رژیم های غذایی خاص و پزشکان آنها در برنامه ریزی و اجرای برنامه رژیم یاری کند، با این حال متأسفانه در ایران تفاوت هایی در جداول ارائه شده به چشم می خورد. از سال 1990 میلادی سازمان غذا و داروی آمریکا قانون برچسب موادغذایی را تصویب کرد. در این قانون جداول ارزش تغذیه ای باید حاوی سه ستون باشد. ستون سمت چپ نام ماده مغذی در جلوی آن مقدار مقدار گیری شده و در ستون سمت راست مقدار درصدی که ماده مغذی احتیاج روزانه فرد را رفع می نماید آمده است. بعلاوه در پایین جدول باید به اطلاع مصرف کننده برسد که این مقادیر برحسب یک رژیم با مقدار کالری 2000 نوشته شده، چرا که رژیم روزانه فرد ممکن است حاوی کالری بالاتر یا پایین تر از 2000 باشد. به علت تفاوت نوشتار زبان فارسی و انگلیسی در جداول محصولاتی که به زبان فارسی درج می شوند، ستون سمت راست نام ماده مغذی، در جلوی آن مقدار مقدار گیری شده و در ستون سمت چپ مقدار درصدی که ماده مغذی احتیاج روزانه فرد را رفع می نماید می تواند قرار بگیرد. طبق قانون سازمان غذا و داروی آمریکا درج واژه های غذایی مرتبط با یک بیماری یا سلامت باید دقیق، صحیح، مطابق با واقعیت و قابل فهم برای مصرف کننده باشد، مثل درج واژه های کلسیم و استئوپروز یا چربی و سرطان.

آنالیز جداول ارزش تغذیه ای مندرج بر روی برچسب برخی محصولات غذایی نشان می دهد که فراوری کنندگان به جای درج مقدار سدیم، مقدار نمک را قید می کنند، در حالی که فراوری کنندگان به جای درصد نمک باید درصد سدیم را به اطلاع مصرف کننده برسانند. روش مقدار گیری نمک غذا و مقدار گیری سدیم ماده غذایی متفاوت می باشد و با مقدار گیری نمک غذا نمی توان مقدار واقعی سدیم را محاسبه کرد. از طرفی سدیم نقش مهمی در بیماری های قلبی و عروقی دارد و دانستن مقدار آن مهم تر از دانستن نمک غذا می باشد و در واقع به همین علت است که در جداول ارزش تغذیه ای به جای نمک باید مقدار سدیم درج شود. بعلاوه با مقایسه جداول ارزش تغذیه ای مندرج بر روی یک محصول واحد فراوریی از طریق کارخانه های متفاوت، گاهی فاکتورهای مختلفی را در این جداول مشاهده می کنیم، در حالی که یکسان سازی مطابق با استاندارد و احتیاجهای مصرف کننده باید صورت پذیرد. بعلاوه درج مواردی مثل درصد ماده خشک در این جداول غیرعلمی است.

اطلاعات درج شده روی بسته بندی:

طبق این استاندارد اطلاعات درج شده روی بسته بندی باید برای مصرف کننده کاملاً واضح و خوانا باشد و طرح های روی بسته بندی یا نوشته ها، چاپ یا گرافیک روی بسته نباید موجب ابهام یا مخفی ماندن اطلاعات داده شده روی برچسب باشند، در حالی که تاریخ های فراوری و انقضای مندرج با جوهرافشان بر روی کیسه های پلی اتیلنی برخی مواقع در اثر شستن پاک شده یا وضوح خود را از دست می دهند. بعلاوه رنگ نوشته و چاپ برچسب باید با متن برچسب از نظر رنگ متضاد باشد، در حالیکه در خصوص برخی محصولات این نکته رعایت نمی شود. مقدار حروف انتخاب شده جهت نام ماده غذایی باید متناسب با ابعاد بسته باشد، در حالیکه فراوریکنندگان سعی دارند با انتخاب بزرگترین حروف و اختصاص بیشترین جا به نام محصول روی بسته بندی تا آنجا که ممکن است نظر مشتری را جلب کنند. زبان به کار رفته جهت درج اطلاعات باید در کشوری که ماده غذایی در آن به فروش می رسد، قابل قبول و قابل فهم باشد، حال آنکه تاریخ فراوری و انقضای مندرج روی بسته بندی برخی محصولات به زبان انگلیسی می باشد که ممکن است برای برخی از افراد جامعه قابل فهم و درک نباشد. بدیهی است که بچه ها به علت کم سوادی، عدم درک اهمیت موضوع، عدم آموزش از طریق خانواده و بازیگوشی و افراد مسن به علت پیرچشمی، بی حوصلگی حاصل از کهولت سن، در مواردی کم سوادی، عدم توجه به برخی ظواهر و عدم درک اهمیت موضوع به علت کم توجهی به مسائل بهداشتی و تغذیه ای در زمان های گذشته، توجه مناسب به مندرجات روی بسته بندی ندارند و حتی گاهی توانایی خواندن و درک آن را هم ندارند. طبق استاندارد ملی ایران، تایلند و آمریکا یکی از اهداف کنترل برچسب مواد غذایی، اطمینان از صحت مطالب نوشته شده و مطابقت کیفیت و کمیت توضیحات ارائه شده با محصول محتوی آن می باشد تا چیزی خلاف واقع به اطلاع مصرف کننده نرسد. در استاندارد ملی به روشنی آمده است که در صورتی که برای نگهداری موادغذایی شرایط خاصی از نظر درجه حرارت و رطوبت لازم باشد، باید از طریق برچسب اعلام شود. بدون شک رعایت این مسأله در خصوص لبنیات و فرآورده های گوشتی نسبت به سایر فرآورده ها از اهمیت بیشتری برخوردار است. نکته قابل توجه دیگر اینکه در بسیاری از محصولات فراوری داخل، عدد تاریخ فراوری و انقضا در محل عبارت های تاریخ فراوری و انقضا درج نمی شود. گفتنی است که معمولاً این عبارت روی بسته بندی چاپ و عدد مربوطه از طریق جت پرینت یا کلیشه در محل دیگری درج می شود و مصرف کننده باید تمام قسمت های بسته بندی را جهت پیدا کردن محل درج تاریخ به دقت جستجو کند.

پیشنهادات:

رعایت استانداردهای موجود در خصوص مطالب درج شده روی بسته بندی و اطلاعات ارائه شده به مصرف کننده در خصوص تاریخ انقضا، شرایط نگهداری و جدول ارزش تغذیه ای ارتباط مستقیم با سلامت مصرف کننده دارد و رفع کردن نواقص موجود و تدوین استانداردهای تکمیلی گامی در جهت ارتقای سلامت عمومی می باشد.

1- جهت یکسان سازی شکل جداول ارزش تغذیه ای و جلوگیری از درج مطالب غیرضروری، تجدید نظر و اصلاحات لازم در استانداردهای ملی صورت پذیرد.

2- زبان رسمی کشور در درج تاریخ فراوری و انقضا رعایت شود، به خصوص محصولاتی مثل شیر مدارس یا مواد غذایی مشابه که مورد مصرف بچه های می باشند که با این زبان آشنا نیستند.

3- فراوریکنندگان می توانند با اتخاذ تدبیری مناسب به نحوی تاریخ فراوری و انقضا را بر روی محصول درج کنند که به راحتی پاک نشود.

4- تاریخ فراوری و انقضا صرفاً در محل مخصوص درج شود تا مصرف کنندگان جهت پیدا کردن آن دچار سردرگمی نشوند.

5- فونت و رنگ مشخص برای نوشته ها و محل مناسبی برای درج جدول ارزش تغذیه ای مشخص شود. بدین صورت تناسب و هم شکلی مناسبی جهت درج اطلاعات برای تمامی محصولات در اختیار مصرف کنندگان قرار می گیرد.

منبع: نشریه دنیای تغذیه، شماره 108

منبع: راسخون